Hoe waarborg je de veiligheid van sociaal professionals?

Veel meer dan voor de sociale transitie komen medewerkers van welzijnsorganisaties, gemeenten en sociale teams bij mensen thuis. Ook komen meer mensen naar de loketten in het gemeentehuis of buurthuis voor informatie, advies of de aanvraag van Wmo-maatwerk. Johan Brongers: ‘Deze ontwikkeling heeft gevolgen voor de veiligheid van professionals.’

Johan Brongers is directeur bestuurder van Tinten Welzijnsgroep. Hij heeft de doelgroep van zijn medewerkers de laatste jaren zien veranderen. ‘We hebben te maken met een verschuiving van complexe problematiek, druk vanuit de maatschappij en meer cliënten met psychische beperking. Dit leidt tot een groter gevoel van onveiligheid in het werkveld, een hogere werkdruk en een hoger ziekteverzuim.’

Om uit te zoeken hoe werkgevers in het sociaal domein de veiligheid van hun medewerkers kunnen verbeteren en om na te gaan welke huidige maatregelen wel en niet werken, zocht Brongers de samenwerking met de gemeenten Emmen en Stadskanaal en de politieacademie. Hieruit kwam in elk geval naar voren dat vaker en sneller aangifte doen niet de oplossing is. Brongers: ‘Ik dacht zelf, we moeten een duidelijkere grens stellen. Is er een onveilige situatie? Dan moet je aangifte doen. De politie vindt dat je moet nadenken wat je wilt bereiken met die aangifte. Aangifte kan leiden tot vervolging. Is dat wat je wilt? Als je alleen een signaal wilt afgeven, kun je misschien beter andere maatregelen nemen. Na aangifte kan een situatie namelijk ook verder uit de hand lopen doordat je bijvoorbeeld de vertrouwensband kapot maakt en doordat de cliënt gedoe krijgt na een aangifte. In ons werk gaat het erom dat je mensen vooruit helpt, niet verder de put in.’ Natuurlijk moet je wel het gesprek met de cliënt aangaan of kun je de cliënt de toegang tot je gebouw ontzeggen om een grens te stellen. ‘Maar de aangifte zou pas het sluitstuk moeten zijn.’

Ook de jaarlijkse agressietraining die medewerkers van Tinten Welzijnsgroep krijgen, blijkt volgens de politie niet per definitie een goede manier om de veiligheid in de organisatie te borgen. Brongers: ‘Eigenlijk heeft een dergelijke training alleen zin als ze de deelnemers leert welk type ze zijn: vluchten, bevriezen of vechten. Zodat ze weten hoe ze reageren in geval van paniek of gevaar.’

Wat veel zinvoller is, is om aan de weerbaarheid van medewerkers te werken. ‘Het is altijd beter om geweld te voorkomen dan om de situatie te laten escaleren. Daarom is het van belang dat medewerkers in het sociaal domein zich bewust zijn van hun eigen gedrag en er op tijd bij zijn, voordat iets uit de hand loopt. Want als je jezelf veilig voelt en weerbaar bent, kun je de situatie ook beter aan en kom je minder snel in die spiraal van geweld gezegd’, aldus Brongers. Het trainen van weerbaarheid is volgens de directeur bestuurder in dit kader ook een breed begrip. Het gaat over het gedrag van individuele medewerkers, maar ook over hoe je bescherming om je heen kunt bouwen met je team. Brongers: ‘Bijvoorbeeld door afspraken met elkaar te maken, elkaar te bemoedigen, steunen, opvangen en door te weten welke collega’s je kunnen helpen.’

Maar weerbaar ben je niet zomaar. Daarom zijn er dertien medewerkers van Tinten Welzijnsgroep en de gemeenten op de Politieacademie geschoold in de methode ‘Het goede gesprek’. Deze medewerkers worden nu in hun eigen organisatie als gespreksleider ingezet om met de teams aan het werk te gaan. Met elkaar bespreken ze bijvoorbeeld wat veiligheid eigenlijk is, hoe iedereen dat anders kan beleven, hoe je daarmee omgaat, wat je eigen gedrag is in verschillende situaties en welke onveilige situaties je al hebt meegemaakt. Je zou zeggen dat het een vorm is van coaching en intervisie, maar dat is het eigenlijk niet. Doel is dat de teams vanuit individuele casussen tot gezamenlijke inzichten over veiligheid komen. Brongers: ‘Deze gesprekken blijken in de praktijk een goed effect te hebben. Ik hoor dat terug tijdens mijn werkbezoeken en vanuit de ondernemingsraad. Bovendien is de medewerkerstevredenheid onder onze werknemers omhoog gegaan. De gesprekken met de gespreksleiders zijn daarom nu een vast onderdeel geworden van ons teamprogramma.’

Doordat er in de teams van Tinten Welzijnsgroep structureel aandacht is voor het thema veiligheid, verandert de manier van werken van de sociaal professionals. ‘Er wordt gestructureerder gewerkt en wanneer er een vermoeden is dat bijvoorbeeld een huisbezoek onveilig kan zijn, gaan medewerkers daar niet meer alleen, maar altijd samen heen. Van tevoren wordt de risicotaxatie besproken: wat doen we als er iets misgaat? En hoe handel jij als persoon wanneer je wordt bedreigd? Dankzij “Het goede gesprek” hebben medewerkers nu meer inzicht in hun eigen gedrag en dat van collega’s en kunnen ze elkaar beter ondersteunen. Dat werkt beter dan een agressietraining.’

Brongers benadrukt dat aandacht voor veiligheid van medewerkers in het sociaal domein wat hem betreft enorm belangrijk is. ‘Als jij je personeel serieus neemt en geeft om je mensen die elke dag moeilijk werk verrichten in lastige situaties, moet je aandacht besteden aan veiligheid. Niet alleen met agressietrainingen, maar ook in de teams.’ Bovendien helpt aandacht voor veiligheid volgens de welzijnsbestuurder niet alleen medewerkers, maar ook cliënten. ‘Zij uiten dingen die ze niet voor elkaar krijgen met geweld. Als je daar juist op anticipeert, is het voor iedereen beter. We moeten onze dienstverlening zo goed mogelijk vormgeven. Het is mooi als je mensen niet boos maakt, maar met ze in gesprek komt zodat ze verder kunnen met hun leven. Dat ze boos worden, kan soms ook te hebben maken met bijvoorbeeld de manier van vragen stellen van de professional of met ervaringen uit het verleden. Hier op een juiste manier mee omgaan vraagt vakmanschap van de professionals in dit domein. Aandacht voor veiligheid in de organisatie kan een extra tool in de gereedschapskist zijn die de professional kan helpen een stap verder te komen in deze lastige tijd.’